مالکیت معدن از منظر فقهای امامیه با رویکردی بر دیدگاه امام خمینی(س)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه بو علی سینا

2 دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه بو علی سینا

چکیده

 معادن، یعنی مواد ارزشمندی که به صور­ت­های جامد، مایع وگاز در درون زمین یا سطح آن به طور طبیعی تکون یافته­اند، یکی از مهم­ترین پایه­های اقتصاد و توسعة  هر کشوری محسوب می­شوند.آشنایی با چارچوب مقررات مربوط به معدن بویژه مالکیت آن، در مدیریت و بهره برداری صحیح از آن نقش بسیار مهمی دارد. متفاوت بودن  زمین ها -که ظرف تکوین معادن هستند- از نظر مالکیت موجب اختلاف و چالش در تملک معادن گردیده و دانشمندان فقه را با این سؤال مواجه ساخته است که ضابطه مالکیت معادن چیست فقهای امامیه در این خصوص دارای سه دیدگاه هستند. تعدادی از آنان، معدن را در شمار ثروت‌های عمومی مردم یا مباحات عامه قرار داده‌اند. برخی دیگر معادن را از نظر مالکیت، تابع زمینی می‌دانند که در آن تکون یافته است؛ معادن موجود در زمین خصوصی از آن مالک آن و معادن موجود در زمین­های عمومی، برای عموم مردم و معادن موجود در اراضی انفال، از آن امام است؛ و مشهور قدما و شماری از معاصرین قائلند که معادن از انفال است امام خمینی نیز  با همین دیدگاه، هم عقیده هستند.  

کلیدواژه‌ها


-          ابن ادریس، محمدبن منصور. (1410ق) السرائر الحاوی لتحریر الفتاوى، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ دوم.
-          ابن براج طرابلسى، قاضى عبد العزیز. (1406ق)  المهذب، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ اول.
-          اراکی، محسن. (1434ق) ملکیة المعادن فی فقه الاسلامی، قم: مجمع الفکر الإسلامی، چاپ اول.
-           اردبیلى، احمد بن محمد.( 1403‍ق) مجمع الفائدة و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ اول.
-          امام خمینى، سید روح اللّه. (1421ق) تحریر الوسیله، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره)، چاپ اول.
-           __________. (1385) صحیفه امام(دوره 22جلدی)، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره ، چاپ چهارم.
-          انصاری، مرتضى بن محمد امین.(1415ق) کتاب الخمس، قم: کنگره جهانى بزرگداشت شیخ اعظم انصارى، چاپ اول.
-          حر عاملى، محمد بن حسن. (1409ق)  وسائل الشیعه، قم: مؤسسه آل البیت علیهم السلام، چاپ اول.
-          خویى، سید ابو القاسم. (1418ق) موسوعة الإمام الخوئی، قم: مؤسسة إحیاء آثار الإمام الخوئی، قم:چاپ اول.
-          سلار دیلمى، حمزة بن عبد العزیز. (1404ق)  المراسم العلویة و الأحکام النبویة، قم: منشورات الحرمین، چاپ اول.
-          شیخ طوسى، ابو جعفرمحمد بن حسن. (1400ق)  النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوى، بیروت: دار الکتاب العربی، چاپ دوم.
-          شیخ مفید، محمّد بن محمد بن نعمان. (1413ق)  المقنعة، قم: کنگره جهانى هزاره شیخ مفید - رحمة الله علیه، چاپ اول.
-          شهید اول، محمد بن مکى. (1410ق)  اللمعة الدمشقیة فی فقه الإمامیة، بیروت: دار التراث - الدار الإسلامیة، چاپ اول.
-           ___________. (1417ق) الدروس الشرعیة فی فقه الإمامیة، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ دوم.
-          شهیدثانی، زین الدین بن على عاملى. (1410ق)  الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة (ط - الحدیثة)، قم: کتابفروشى داورى، چاپ اول
-          طباطبایى حائرى، سید على بن محمد. (1418ق) ریاض المسائل (ط - الحدیثة)، قم: مؤسسه آل البیت علیهم السلام، چاپ اول.
-          طباطبایى یزدى، سید محمد کاظم. (1409ق)  العروة الوثقى، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، چاپ دوم.
-          طباطبایى یزدى، سید محمد کاظم. (1422ق)  العروة الوثقى مع تعالیق الإمام الخمینی، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى قدس سره، چاپ اول.
-          علامه حلّى، حسن بن یوسف بن مطهر اسدى. (بی تا) تذکرة الفقهاء (ط - الحدیثة)، قم: مؤسسه آل البیت علیهم السلام، چاپ اول.
-          ___________. (1413ق) مختلف الشیعة فی أحکام الشریعة، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ دوم.
-           فاضل آبى، حسن بن ابى طالب یوسفى.( 1417ق) کشف الرموز فی شرح مختصر النافع، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ سوم.
-          فیَّاض کابلى، محمد اسحاق. (1401ق) الأراضی - مجموعة دراسات و بحوث فقهیة إسلامیة، دار الکتاب، چاپ اول.
-          فیض کاشانى، محمد محسن ابن شاه مرتضى. (بی تا)  مفاتیح الشرائع، قم: کتابخانه آیة الله مرعشى نجفى(ره)، چاپ اول.
-          کلینى، ابو جعفرمحمد بن یعقوب. (1407ق)  الکافی (ط - الإسلامیة)، تهران: دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم.
-           محقق حلّى، نجم الدین جعفر بن حسن. (1407ق) المعتبر فی شرح المختصر، قم: مؤسسه سید الشهداء علیه السلام، چاپ اول.
-          ___________. (1418ق)  المختصر النافع فی فقه الإمامیة، قم: مؤسسة المطبوعات الدینیة، چاپ ششم.
-          محقق داماد ، سید محمد. (1418ق) کتاب الخمس، قم: دار الإسراء للنشر، چاپ اول.
-           منتظرى ، حسین على. (1409ق)  دراسات فی ولایة الفقیه و فقه الدولة الإسلامیة، قم: نشر تفکر، چاپ دوم.
-          نجفى، محمد حسن. (بی تا) جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، چاپ هفتم.
-           نراقى، مولى احمد بن محمد مهدى. (1415ق) مستند الشیعة فی أحکام الشریعة، قم: مؤسسه آل البیت علیهم السلام، چاپ اول.
-           نور مفیدی، سیدمجتبی. (1393)  درس خارج فقه- کتاب خمس، سال پنجم، جلسه سی و نهم.
-          نورى، میرزا حسین. (1408ق) مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، بیروت: مؤسسه آل البیت علیهم السلام، چاپ اول.
-          هاشمى شاهرودى، سید محمود. (1425ق) کتاب الخمس، قم: مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامى بر مذهب اهل بیت علیهم السلام، چاپ دوم.
-          همدانى، آقا رضا بن محمد هادى. (1416ق)  مصباح الفقیه، قم: مؤسسة الجعفریة لإحیاء التراث و مؤسسة النشر الإسلامی، چاپ اول.