بررسی تطبیقی غنا و خوانندگی در فقه اسلامی با رویکردی بر نظر امام خمینی(س)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه فقه و حقوق دانشگاه مذاهب اسلامی، تهران، ایران.

2 دانشجو

چکیده

مسئله «غنا و خوانندگی» با توجه به‌اجمال نصوص وارده، محل بحث و نظر دیدگاه­های مختلف فقه مذاهب اسلامی است؛ برخی مقوم تعاریف خود در خصوص غنا را بر ارکانی چون طرب، لهو و تناسب با مجالس معصیت معرفی نموده و برخی تعاریف را شرح لفظی دانسته و مرجع تشخیص را به عرف واگذار نموده‌اند. بدیهی است با توجه به تشویش در مفهوم غنا، احکام مربوطه نیز مختلف باشند؛ دراین‌بین امام خمینی نیز در سال‌های قبل از انقلاب، در متون ارزشمند فقهی خویش، اولین رکن در تعریف غنا را صدای انسانی می­دانند که فی‌الجمله دارای رقت و زیبایی ذاتی بوده و قابلیت ایجاد طرب برای نوع مردم را دارا باشد و بر این اساس حرمت غنا را ذاتی برشمرده و موارد استثنا را متوقف بر دلیل دانسته­اند؛ اما پس از انقلاب با توجه به ابداع تئوری زمان و مکان و اعتقاد ویژه ایشان به تبدل موضوعی احکام، به‌عنوان فقیهی نواندیش و عقل­گرا موضوعیت فقهی غنا را به دلیل تحول کارکرد که در زمان نزول وحی تنها کاربردی لهوی داشت و موجب غفلت از یاد خدا بود؛ در رساله استفتائات خویش مورد تجدیدنظر فقهی قرار داده و مرجع تشخیص در خصوص مطرب بودن غنا را به عرف واگذار نموده‌اند.
این نوشتار ضمن بررسی آرای مختلف فقهی اعم از امامیه و اهل سنت، ادله موافقان و مخالفان و موارد استثنا بر حکم فقهی حرمت غنا و برخی فروعات را مورد تدقیق نظر قرار داده و با توجه به مجمل بودن تعاریف غنا در نصوص شرعی و تحول کارکردی در موضوعیت فقهی آن، عرف را سزاوارترین میزان در تعیین حکم فقهی غنا می­داند.

کلیدواژه‌ها


- آلوسی، شهاب‌الدین محمودبن عبدالله. (بی‌تا) روح المعانی فی التفسیر القرآن العظمی، بیروت: دارالإحیاء التراث العربی.
- ابن اثیر، مبارک بن محمد. (1364) النهایة فی غریب الحدیث و الاثر، قم: مؤسسه اسماعیلیان، چاپ چهارم.
- ــــــــــــــــــ . (بی‌تا) اسدالغابة، لبنان : دارالکتب العربی.
- ابن‌ادریس، محمد بن احمد. (1410ق) السرائر، قم: جامعه مدرسین، چاپ سوم.
- ابن‌جوزی، ابوالفرج عبدالرحمن‌بن علی. (بی‌تا) تلبیس ابلیس، بی‌جا.
- ابن‌حجر عسقلانی، احمد بن علی. (1466ق) فتح الباری فی الشرح البخاری، بیروت: دارالمعرفه، چاپ دوم.
- ابن‌حنبل، احمد بن محمد. (بی‌تا) مسند احمد، بیروت: دار صادر.
- ابن‌خلدون، عبدالرحمن بن محمد (بی‌تا) تاریخ ابنخلدون، بیروت: دارالاحیا التراث العربی، چاپ چهارم.
- ابن قدامه. موفق‌الدین أبومحمد عبدالله بن أحمد. (بی‌تا) المغنی و شرح الکبیر، بیروت: دارالکتب العربی.
- ابن‌کثیر، اسماعیل بن عمر.(1396ق) السیرة النبویه، تحقیق مصطفی عبدالواحد، بیروت: دارالمعرفة للطباعة و النشر و التوزیع.
- ابن ماجه قزوینی، محمد بن یزید. (1418 ق) سنن ابن ماجه، بیروت: دارالجیل، چاپ دوم.
- ابوالصلاح حلبی، نجم الدین بن عبیدالله.( 1403ق) الکافی فی الفقه، اصفهان : مکتبه امام امیرالمؤمنین.
- اردبیلی، احمد بن محمد. (1403 ق) مجمع الفائدة و البرهان، قم: انتشارات جامعه مدرسین، چاپ اول.
- امام خمینی، سید روح الله (1422 ق) استفتائات، قم: دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم.
- ــــــــــــــــــ . (1385)صحیفه امام (مجموعه 22 جلدی)، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى، چاپ چهارم.
- ــــــــــــــــــ . (1415ق) المکاسب المحرمه، قم: مؤسسه تنظیم نشر و آثار امام خمینی، چاپ اول.
- ــــــــــــــــــ . (1421ق) تحریرالوسیله، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى، چاپ اول.
- امینی، عبدالحسین. (1366) الغدیر، تهران: دارالکتب الإسلامی، بی‌جا.
- انصاری، مرتضی. (1410ق) المکاسب، با تعلیق کلانتر، بیروت: مؤسسه النورللمطبوعات، چاپ اول.
- بحرانی، یوسف بن احمد. (بی‎تا) الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة، قم: انتشارات جامعة مدرسین.
- بخاری، محمد بن اسماعیل. (1401 ق) صحیح البخاری، بیروت: دارالفکر.
- بغدادی، علی بن محمد بن ابراهیم. ( 1425ق) تفسیرالخازن، تصحیح عبدالسلام محمدعلی شاهین، بیروت: دارالکتب العلمیه، چاپ اول.
- بیهقی، ابوبکر احمد بن حسین. (1355ق) السنن الکبری، بیروت: دارصادر، چاپ اول.
- ترمذی، محمد بن عیسی. (1424 ق) الجامع الصحیح و هو سنن الترمذی، تحقیق عبدالرحمن محمد عثمان، بیروت: دارالفکر، چاپ اول.
- جزیری، عبدالرحمن. (1406 ق) الفقه علی المذاهب الاربعه، بیروت: دارالاحیا التراث العربی، چاپ هفتم.
- جوزی، علی بن محمد. (بی تا) الموضوعات، تحقیق محمد الرحمان محمد عثمان، مدینه المنوره: نشر محمدالمحسن، صاحب مکتبة السلفیه.
- جوهری، ابونصر اسماعیل بن حماد. (1407ق) الصحاح، تحقیق احمد عبدالغفور العطار، بیروت: دارالعلم للملایین، چاپ چهارم.
- حافظ مزی، یوسف بن عبد الرحمن. (1406ق) تهذیب الکمال، بیروت: مؤسسه الرساله، چاپ چهارم.
- حرعاملی، محمد بن حسن. (1412ق) وسائل الشیعه، قم: تحقیق مؤسسه آل البیت، چاپ اول.
- حسینی عاملی، سید جواد. (1419ق) مفتاح الکرامه، قم: انتشارات جامعه مدرسین، چاپ اول.
- حصفکی، محمدعلاءالدین. (بی‌تا) الدرالمنثور، بیروت: دارالفکر.
- خویی، سید ابوالقاسم. (1403ق) معجم الرجال الحدیث، بی‌جا: منشورات مدینه العلم، چاپ سوم.
- ــــــــــــــــــ . (بی‌تا) مصباح الفقاهه، با تقریر میرزا محمد علی توحیدی تبریزی، قم: سیدالشهداء، چاپ دوم.
- زحیلی، وهبه. (1409ق) الفقه الاسلامی و ادلته، بیروت: دارالفکر، چاپ چهارم.
- زمخشری، محمود بن عمر. (1407ق) الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، بیروت: دارالکتب العربی، چاپ سوم.
- شوکانی، محمد بن علی بن محمد. (بی‌تا) نیل الاوطار من احادیث المختار، بیروت: دارالکتب العلمیه.
- شهید ثانی، زین الدین بن علی. (1410ق) الروضة البهیة فی شرح‌اللمعة الدمشقیه، قم: کتابفروشی داوری، چاپ اول.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن. (بی‌تا) النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوی، قم: انتشارات قدس.
- ــــــــــــــــــ . (1387 ق) المبسوط فی فقه الإمامیه، تهران: المکتبه المرتضویه، چاپ دوم.
- ــــــــــــــــــ . (1415ق) الخلاف، قم: مؤسسة النشر الإسلامی، چاپ دوم.
- طبرانی، سلیمان بن احمد. (1405ق) مسندالشامیین، بیروت: مؤسسه الرساله، چاپ اول.
- طبرسی، فضل بن حسن (1415ق) مجمعالبیان، بیروت: مؤسسه اعلمی.
- طبری، محمد بن جریر. (1415ق) جامعالبیان، بیروت: دارالفکر لطباعه و النشر و التوزیع.
- غزالی، ابی حامد محمد بن محمد. (بی‌تا) احیاء علومالدین، بیروت: مطبعه دارالجیل.
- فتنی، محمدطاهر بن علی. (بی‌تا) تذکرة الموضوعات، بی‌جا: مطبعة المیمنه.
- فراهیدی، خلیل بن احمد. (1410ق) کتابالعین، قم: نشر هجرت، چاپ دوم.
- فیض کاشانی، محمدبن شاه مرتضی. (1406ق) کتاب الوافی، اصفهان: مکتبةالامام امیرالمؤمنین علی(علیه‌السلام).
- فیومی، احمد بن محمد. (1378) مصباحالمنیر، قم: دارالرضی، چاپ اول.
- قرطبی، محمد بن احمد. (1405ق) الجامع الأحکام القرآن (تفسیر قرطبی)، بیروت: دارالإحیاء التراث‌العربی، چاپ سوم.
- گرجی، ابوالقاسم. (1421 ق) تاریخ فقه و فقها، تهران: انتشارات سمت، چاپ سوم.
- مختاری، رضا و محسن صادقی. (1387) غنا و موسیقی، تهران: مؤسسه بوستان کتاب، چاپ اول.
- مکارم شیرازی، ناصر. (1425 ق) أنوارالفقاهه، قم: مدرسة امام علی بن ابی طالب(ع)، چاپ اول.
- نجفی، محمد حسن. (1981) جواهرالکلام فیشرح شرایع الاسلام، بیروت: دارالإحیاء التراث العربی، چاپ هفتم.
- نراقی، احمد بن محمد. (1415ق) مستند الشیعه فی احکام الشیعه، قم: مؤسسه آل البیت، چاپ اول.
- نسائی، أحمد بن شعیب. (1348ق) سنن نسائی، بیروت: دارالفکر، چاپ اول.
- نسفی، عبدالله بن نسفی. (بی‌تا) تفسیر نسفی، بیروت: دارالنفایس.
- نیشابوری، محمد بن عبدالله. (بی‌تا) المستدرک علی الصحیحین، تحقیق مصطفی عبدالقادر عطاء، بیروت: دارالکتب العلمیه.
- وزارت اوقاف کویت. (1414 ق) موسوعة الفقهیة الکویتیه، چاپ چهارم.
- هیثمی، احمد بن محمد بن حجر.( 1977) کشف الرقاع عن المحرمات اللهو والسماع، تحقیق عادل عبدالمنعم ابوالعباس، بی‌جا: مکتبة القرآن، الطبعة الاولی.