انصاف و عدالت در سیستم قانون گذاری ایران و رویکردهای قضایی امام خمینی(س)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد اسلامشهر، اسلامشهر، ایران.

2 استادیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب، تهران، ایران.

چکیده

انصاف به معنای توجه به تمام ابعاد مسئله برای صدور حکمی که موجب اقناع وجدان عرف جامعه و فرد قضاوت کننده می‌شود و نوعی برآیند اصول کلی حقوق است که سختی قواعد را تلطیف ساخته و درون­مایه عدالتی‌ای است که قوانین بر اساس آن وضع‌شده و در نظام اسلامی ایران برای حفظ حقوق شهروندان به کار می­رود. از دید امام خمینی انصاف و عدالت، یکی از پایه‌های مهم اجرای سیاست در حکومت است و رکن اساسی آن به‌کارگیری قوة تعقل جهت جلوگیری از کج‌روی‌ها، هدایت و اصلاح جامعه اسلامی است و اساس سیاست، رعایت اصول اخلاقی مانند انصاف و عدالت و اصول عقلانی مانند عقل عملی است. وضع، تدوین و اجرای قانون با محوریت انصاف، مؤثرترین عامل استحکام جامعه و حفظ حقوق شهروندان است. مهم‌ترین مصادیق و کاربرد انصاف در گستره قانون و خطابات امام خمینی مشتمل بر: (دخالت دادن «وجدان فقهی» در استنباط و صدور احکام، در نظر گرفتن ضرورت‌ها در قانون‌گذاری و..) است که در پژوهش حاضر با روش تحلیلی- کاربردی، جهت ارائه مدلی پیشنهادی برای استمداد کارگزاران سیستم قضایی ایران انجام‌شده است.

کلیدواژه‌ها


ابدالی، مهرزاد. (1388) درآمدی بر فلسفه حقوق و نظریه های حقوقی، تهران: انتشارات مجد، چاپ اول.
- ارسطو. (1377) اخلاق نیکوماخوس، با ترجمه محمدحسن لطفی، تهران: انتشارات فلسفه و فرهنگ.
- ــــــــــــــــــ . (1349) سیاست، با ترجمه حمید عنایت، تهران: شرکت سهامی کتاب‌های جیبی، چاپ دوم.
- افلاطون. (1353) جمهوری، با ترجمه محمدحسن لطفی، تهران: چاپخانه خوشه، چاپ اول.
- امام خمینی، سید روح الله. (1420 ق)الرسائل العشرة، قم: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى قدس سره، چاپ اول.
- ــــــــــــــــــ . (1385) صحیفه امام (دوره 22 جلدی)، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره)، چاپ چهارم.
- ــــــــــــــــــ . (1377) شرح حدیث جنود عقل و جهل، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
- امامی، سید حسن. (بی‌تا) حقوق مدنی، تهران: انتشارات اسلامیه، 6جلدی.
- انصاری، شیخ مرتضی بن محمد امین. (1374) کتاب المکاسب، قم: انتشارات دهاقانی.
- پاشا صالح، علی. (1348) سرگذشت قانون، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، چاپ اول.
- پژوهشکده تحقیقات اسلامی.(1386) فرهنگ شیعه، قم: انتشارات زمزم هدایت، چاپ دوم.
- جزایری، سید حمید و محمد عشایری منفرد. (زمستان1390) «قلمرو مصلحت و عدالت در تزاحم احکام و حقوق زنان»، فصلنامه علمی پژوهشی مطالعات راهبردی زنان، سال چهاردهم، شماره 54.
- جعفری، محمدتقی. (1376) ترجمه و شرح نهجالبلاغه، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی، چاپ هفتم.
- جعفری لنگرودی، محمد جعفر. (1384) ترمینولوژی حقوق، تهران: انتشارات گنج دانش.
- جمعى از مؤلفان. (بی‌تا) مجله فقه اهلبیت علیهمالسلام (فارسى)، قم: مؤسسه دائرة‌المعارف فقه اسلامى بر مذهب اهل‌بیت علیهم‌السلام، چاپ اول.
- جوهری، اسماعیل بن حمّاد. (1376 ق) الصحاح (تاج اللغة و صحاح العربیة)، باتصحیح احمد عبدالغفور عطار، بیروت: دار العلم للملائین، چاپ اول.
- حسینی تهرانی، سید محمدحسین. (1426 ق) امام شناسی، مشهد: انتشارات علامه طباطبایی، چاپ سوم، 18 جلدی.
- خسرو پناه، عبدالحسین. (1382) گستره شریعت، نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه‌ها، پژوهشکده فرهنگ و معارف، چاپ اول.
- خویى، سید ابوالقاسم. (1418ق) التنقیح فی شرح العروة الوثقى، تحت اشراف جناب آقاى لطفى، قم: چاپ اول.
- دهخدا، علی‌اکبر. (1372) لغتنامه دهخدا، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
- راغب اصفهانى، حسین بن محمد. (1412ق‌) مفردات ألفاظ القرآن، با تحقیق و تصحیح صفوان عدنان داودى‌، لبنان - سوریه: دار العلم - الدار الشامیة‌، چاپ اول‌، یک‌جلدی.
- راولز، جان. (1383) عدالت بهمثابه اتصاف، ترجمه: عرفان ثابتی، تهران، انتشارات ققنوس.
- رضاییان، علی. (3931) انتظار عدالت و عدالت در سازمان (مدیریت رفتار سازمانی پیشرفته)، تهران: انتشارات سمت، چاپ هفتم.
- رنه، داوید. (1378) نظامهای بزرگ حقوقی معاصر، ترجمه: حسین صفایی، محمد آشوری و عزت‌الله عراقی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی، چاپ چهارم.
- روزنامه رسمی (مصوب شماره 17375- 29/07/1383).
- سبحانی، محمدجعفر. (1412 ق) الالهیات علی هدی الکتاب و السنة و العقل، قم: المرکز للعالمی للدراسات الاسلامیة، چاپ سوم، 4 جلدی.
- شاقول، یوسف و میثم سفید خوش. (تابستان 1389) «تحلیل‌های نقادانه روش نظریه راولز»، فصلنامه حکمت و فلسفه، سال ششم، شماره دوم.
- شبّر، سید عبدالله. (1380) کتاب الأخلاق، با ترجمه محمدرضا جباران، قم: انتشارات هجرت، چاپ ششم.
- شفیعی سروستانی، ابراهیم. (1381) فقه و قانونگذاری، قم: انتشارات سپهر، چاپ اول.
- شهابی، علی‌اکبر. (1374) «مصالح فردی و اجتماعی»، متون فقه پژوهی، قم: کنگره فقه و زمان و مکان، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
- شیخ صدوق، محمد بن علی بن بابویه. (1413 ق) من لا یحضره الفقیه، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ دوم، 4 جلدی.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن. (1414 ق) امالی، قم: دار الثقافة، چاپ اول، یک‌جلدی.
- ــــــــــــــــــ . (7831) المبسوط فی فقه الإمامیه، تهران: المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة، چاپ سوم.
- شیخ مفید، محمد بن نعمان. (1410 ق) المقنعة، قم: مؤسسة النشر الاسلامی، یک‌جلدی.
- طباطبایی، سید محمدحسین. (1417 ق)المیزان فی تفسیر القرآن، قم: دفتر انتشارات جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
- طبرسی، ابوعلی فضل بن حسن. (1381) الاحتجاج، ترجمه آیت‌الله جعفری، تهران، انتشارات اسلامیه، چاپ اول.
- عرفانی، محمود. (1393) حقوق تطبیقی نظامهای حقوقی معاصر در فرانسه، آلمان، ایتالیا و...، تهران: انتشارات جنگل، چاپ هجدهم.
- عسکری، ابوالهلال حسن بن عبدالله. (1353) الفروق اللغویه، قم: مکتبه بصیرتی، یک‌جلدی.
- علامه حلی، حسن بن یوسف (1423 ق) الالفین، قم: المؤسسة الاسلامیة، چاپ اول، 2 جلدی.
- ــــــــــــــــــ . (1418 ق) قواعد الاحکام فی شرح شرایع الاسلام، قم: مؤسسة النشر الاسلامی، 3 جلدی.
- علیشاهی قلعه‌جوقی، ابوالفضل و حسین ناصری‌مقدم.(0931) «چیستی و کارکرد های مذاق شریعت»،  فصلنامه علمی پژوهشی فقه و اصول، شماره 68، صص 751-391.
- غزالی، ابو حامد محمد بن محمد. (بی‌تا) احیاء علومالدین، بیروت: دار الکتب العربیه.
- فانی کشمیری، محسن. (۱۴۰۲ ق) اخلاق عالمآرا(اخلاق محسنی)، اسلام‌آباد: انتشارات مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان.
- فراهیدی، خلیل بن احمد. (‏1409 ق‏) کتاب العین، قم:‏ نشر هجرت، چاپ دوم، 9 جلدی.
- فصیحی، محمد عارف.(پاییز 1386) «بررسی رابطه اخلاق و سیاست در اندیشه سیاسی امام محمد غزالی و امام خمینی(ره)»، فصلنامه کوثر معارف، سال سوم، شماره سوم.
- فیض الاسلام، علی‌نقی. (1249) ترجمه و شرح نهجالبلاغه، تهران: سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران، چاپ سنگی، چاپ خانه سپهر.
- فیض کاشانی، ملا محسن. (1378) ترجمةالحقائق، تهران: مدرسه عالی شهید مطهری.
- ــــــــــــــــــ . (1425ق) الشافی فی العقائد و الاخلاق، تهران: دار نشر اللوح المحفوظ، چاپ اول، دوجلدی.
- فیّومی، احمدبن محمد. (1347ق)المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر، مصر: نشر محمدعلی صبیح و اولاده.
- قانون اساسی ایران.
- قانون مجازات اسلامی ایران.
- قانون مدنی ایران.
- کاتوزیان، امیر ناصر. (1377) فلسفه حقوق، تهران: شرکت سهامی انتشار، چاپ اول، سه‌جلدی.
- ــــــــــــــــــ . (1392) مقدمه علم حقوق و مطالعه در نظام حقوقی ایران، تهران: شرکت سهامی انتشار، چاپ هشتادوشش.
- ــــــــــــــــــ . (1393) فلسفه حقوق، تهران: شرکت سهامی انتشار، چاپ پنجم.
- کرمانی، ناظم الاسلام. (1384) تاریخ بیداری ایرانیان، تهران: انتشارات امیرکبیر، چاپ هفتم.
- کسروی، احمد. (1383) تاریخ مشروطه ایران، تهران: انتشارات امیرکبیر، چاپ بیستم.
- کلینى، محمد بن یعقوب‌. (1407ق‌) الکافی، تهران: دار الکتب الإسلامیه‌، 5 جلدی.
- گلدوزیان، ایرج. (1387) محشای قانون مجازات اسلامی، تهران: انتشارات مجمع علمی و فرهنگی مجد، چاپ نهم.
- مبلّغی، احمد. (بهار 9731) «وجدان فقهی و راه های انضباط بخشی به آن»، فصلنامه علمی پژوهشی فقه اهل بیت، شماره 12، صص07-801.
- مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی. (1410ق) بحارالانوار الجامعة لِدُرَرِ اخبار الائمّة الاطهار، بیروت: مؤسسة الطبع و النشر، چاپ اول، 110 جلدی.
- محقق داماد، سید مصطفی. (1388) قواعد فقه، تهران: مرکز نشر علوم اسلامی، چهارجلدی.
- مرتضی زبیدی، محمد بن محمد. (1414 ق) تاج العروس، با تصحیح علی شیری، بیروت: دارالفکر للطباعة،  چاپ اول.
- مرعشى شوشترى، سید محمدحسن. (1427ق) دیدگاههاى نو در حقوق، تهران: نشر میزان، چاپ دوم.
- مصطفوى، سید محمدکاظم. (1421ق‌) القواعد الفقهیة، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‌، چاپ چهارم‌، یک‌جلدی.
- ملک افضلی، محسن. (1386) «جایگاه تشخیص مصلحت نظام در فرآیند قانون‌گذاری»، فصلنامه حکومت اسلامی، دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری، سال دوازدهم، شماره 44.
- موسوی خلخالی، سید محمدمهدی. (1422ق) حاکمیت در اسلام، قم: انتشارات جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، دفتر انتشارات اسلامی.
- نجفی، محمدحسن. (1429 ق) جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام، قم: مؤسسة النشرالاسلامی.
- نظرپور، مهدی. (1389) آشنایی با قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، قم: نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه‌ها، معاونت پژوهشی دانشگاه معارف اسلامی، دفتر نشر معارف.