تأملی بر ضرورت تطابق ایجاب و قبول در قلمرو اشتباه در اعمال حقوقی با رویکردی بر نظریه امام خمینی(س)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه فقه و حقوق اسلامی دانشگاه بزرگمهر قائنات، قائنات، ایران

2 استاد گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران.

چکیده

ضرورت تطابق ایجاب و قبول و اثر آن در تحقق اعتباری قرارداد، یکی از شرایطی است که فقهای امامیه به ‌مثابه یک اصل بر آن تأکید دارند به‌گونه‌ای که تخلف از آن موجب می‌شود عقد در مواردی در معرض بطلان قرار گیرد یا اساساً عقدی در عالم اعتبار محقق نشود؛ اما به نظر می‌رسد در برخی از موارد مثل برخی از مصادیق کم اهمیت اشتباه در عقود به جهت رعایت لزوم حفظ نظم قراردادی ، اجتماعی و اتقان معاملات از این قاعده پیروی نشده و اشتباه در عقود سبب ایجاد حق فسخ می‌گردد و حتی در مواردی حدوث اشتباه تأثیری در سرنوشت عقد نخواهد داشت. این رویکرد که در جهت اثبات نظریه حاکمیت اراده ظاهری یا همان کفایت اراده ظاهرشده در حقوق بعضی از کشورهای غربی از جمله آلمان  در محدوده قراردادها نیز تفسیر می‌گردد و به عنوان یک راهبرد در جهت لزوم قراردادها و پرهیز از تزلزل عقود مورد شناسایی قرار می گیرد. راهبردی که البته از عبارات برخی از فقهای معاصر از جمله امام خمینی در مورد ماهیت و چیستی عقد و نقش ایجاب و قبول در تحقق آن نیز برداشت می‌شود.

کلیدواژه‌ها


-         آل کاشف الغطا، محمدحسین. (1413ق) تحریر المجله، قم: مکتبه فیروزآبادی، چاپ اول.
-         ابن حمزه طوسی، ابی جعفر محمد بن علی. (1408ق) الوسیله الی نیل الفضیله، قم: کتابخانه آیت‌الله مرعشی، چاپ اول.
-         ابن عابدین، محمدامین بن عمر بن عبدالعزیز . (1412ق) رد المختار على الدر المختار، بیروت: دار الفکر، الطبعة الثانیة.
-         ابن منظور، افریقی مصری. (1426ق) لسان العرب، الجمهوریه التونسیه: دارالمتوسطیه للنشر و التوزیع.
-         ابن همام، کمال الدین. (بی تا) فتح القدیر، بیروت: دار الاحیاء التراث العربی.
-         اصفهانی، شیخ محمدحسین. (1413ق) حاشیة المکاسب، قم: مؤسسه آل البیت(ع)، چاپ اول.
-         اعظمی چهار برج، حسین و حمیده جهانگیری. (1384) «ماهیت انشا»، فصلنامه تحقیقات حقوقی دانشگاه شهید بهشتی، شماره 10.
-         امام خمینى، سید روح‌الله. (1421ق) کتاب البیع، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى قدس سره، چاپ اول.
-         امامی، سید حسن. (1381)، حقوق مدنی، تهران: کتاب‌فروشی اسلامیه، چاپ سوم.
-         انصاری، مرتضی. (1375) المکاسب، تبریز: مطبعه اطلاعات ، چاپ سنگی.
-         انصاری، مرتضی. (1420ق) المکاسب، قم: مجمع الفکر الاسلامی.
-         بحر العلوم، محمد. (1980) عیوب الارادة فی الشریعة الاسلامیه، بیروت: دار الزهرا، الثانی.
-         بهوتی، منصور بن یونس بن صلاح‌الدین ابن حسن بن ادریس البهوتى الحنبلى. (بی‌تا) کشاف القناع عن متن الإقناع، بیروت : دار الکتب العلمیة.
-         جابی، بسام عبدالوهاب. (1286) مجلة الاحکام العدلیه فقه المعاملات فی المذاهب الحنفی، قاهره: دارابن الحزم
-         جعفری لنگرودی، محمدجعفر. (1340) تأثیر اراده در حقوق مدنی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، چاپ اول.
-         جعفری لنگرودی، محمدجعفر. (۱۳۴۶) ترمینولوژی حقوق، تهران: انتشارات ابن‌سینا.
-         خمینی، سید مصطفی. (1418ق) کتاب البیع، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ اول.
-         خویی، سید ابوالقاسم .(1413ق) مصباح الفقاهه، قم: مؤسسه آل البیت(ع)، چاپ اول.
-         خویی، سید ابوالقاسم .(1410ق) منهاج الصالحین، قم: نشر مدینه العلم، چاپ اول.
-         خویی، سید ابوالقاسم. (بی‌تا) مصباح الفقاهة (المکاسب)، بی‌نا.
-         زحیلی، مصطفی. (بی‌تا) الفقه الاسلامی فی اسلوبه الجدید، سوریه: دارالفکر.
-         سنهوری، عبدالرزاق. (1936) نظریة العقد، دارالکتب المصریه.
-         سنهوری، عبدالرزاق .(1954) مصادر الحق، بیروت: دار الاحیاء التراث العربی.
-         سیوری، فاضل مقداد. (1404ق) التنقیح الرائع فی مختصر الشرایع، قم: انتشارات کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی، چاپ اول.
-         شبلی، محمد مصطفی. (1403ق) المدخل فی التعریف بالفقه الاسلامی و قواعد الملکیه و العقود فیه، بیروت: دارالنهضة العربیه.
-         شهید اول، محمد بن جمال‌الدین مکی عاملی. (1360) قواعد و فوائد، با تحقیق عبدالهادی حکیم، قم: چاپخانه آوا، چاپ اول.
-         شهید ثانی، زین‌الدین جبعی عاملی. (1377) الروضة البهیه فی شرح اللمعة الدمشقیه، بیروت: دار العالم الاسلامی.
-         طباطبایی حکیم، سید محسن. (الف1416ق) نهج الفقاهه، قم: انتشارات 22 بهمن، چاپ اول.
-         طباطبایی حکیم، سید محسن. (ب1416 ق) مستمسک العروة الوثقى، قم: مؤسسة دار التفسیر، چاپ اول.
-         طباطبایی یزدی، سید محمدکاظم. (1421ق) حاشیة المکاسب، قم: مؤسسه اسماعیلیان، چاپ دوم.
-         عبد الناصر، جمال. (1988) موسوعة الفقه الاسلامی، قاهره: المجلس الاعلی للشئون الاسلامیه.
-         قنواتی، جلیل. (1383) مطالعه تطبیقی ایجاب و قبول، قم: مؤسسه بوستان کتاب، چاپ اول.
-         کاتوزیان، ناصر. (1380) قواعد عمومی قراردادها، تهران: شرکت سهامی انتشار، چاپ دوم.
-         کاتوزیان، ناصر.  (1393) قواعد عمومی قراردادها، تهران: شرکت سهامی انتشار.
-         کاسانی، ابوبکر بن مسعود بن احمد. (1406ق) بدائع الصنائع فی ترتیب الشرائع، بیروت : دار الکتب العلمیة.
-         محقق کرکی، علی بن الحسین. (1414ق) جامع المقاصد فی شرح القواعد، قم: مؤسسه آل البیت(ع)، چاپ اول.
-         محقق حلی، نجم‌الدین جعفر بن حسن. (1408ق) شرایع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، بیروت: دار الاضواء، چاپ اول.
-         محمصانی، صبحی رجب. (1983) النظریة العامه للموجبات و العقود فی الشریعه الاسلامیه، بحث مقارن فی المذاهب المختلفه و القوانین الحدیثه، بیروت: دارالعلم للملایین.
-         مقدس اردبیلی، احمد بن محمد. (1402ق) مجمع الفائدة و البرهان فی شرح ارشاد الاذهان، قم: مؤسسه نشر اسلامی، چاپ اول.
-         موحد لنکرانی، محمد فاضل. (1380) اصول فقه شیعه، تحقیق محمود و سعید ملکی اصفهانی، قم: مرکز فقهی ائمه اطهار، چاپ اول.
-         موسوی بجنوردی، سید محمد. (1372) قواعد فقهیه، تهران: نشر میعاد، چاپ اول.
-         موسوی، سید صادق. (1393) مبانی نظری جهل و اشتباه و آثار آن بر اعمال حقوقی، تهران: انتشارات امیرکبیر، چاپ دوم.
-         موسوی، سید صادق. (1386) «بررسی عنصر اصلی عقد از دیدگاه امام خمینی و آثار مترتب بر آن»، پژوهشنامه متین، شماره 35 و 34.
-         میرزای قمی، ابوالقاسم محمد بن حسن. (1378) غنائم الایام فی مسائل الحلال و الحرام، قم: مؤسسه تحقیقات و نشر معارف اهل‌البیت (ع).
-         نجفی اصفهانی، محمدحسن. (1404ق) جواهر الکلام فی شرح الشرائع الاسلام، بیروت: دار الاحیاء التراث العربی، چاپ اول.
-         نجفی خوانساری، میرزا محمدحسین. (1373) منیة الطالب فی حاشیه المکاسب، قم: مؤسسه آل البیت(ع).
-         نقیب، عاطف. (1988) نظریة العقد، بیروت: منشورات عویدات، چاپ اول.
-         نقیبی، سید ابوالقاسم. (1384) «نظریات حاکمیت اراده باطنی و اراده ظاهری در حقوق اسلام و ایران»،  فصلنامه برهان و عرفان، شماره سوم.
- Cheshire and fifoot, the law of contract, 11th ed, by furmston, London, 1972.