نسبت «فضیلت گرایی» و «غایت انگاری» در اندیشه اخلاقی امام خمینی(س)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه عرفان اسلامی پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی، تهران: ایران.

چکیده

موضوع نوشتار حاضر نسبت میان دو رکن «فضیلت گرایی» و «غایت‌انگاری» در اخلاق‌ هنجاری امام خمینی و ملاک نهایی ارزش اخلاقی اعمال است و سعی شده به روش توصیفی - تحلیلی و با ابتنا بر انسان‌شناسی فلسفی - عرفانی وی برای پاسخ به مسئله ملاک ارزش اخلاقی اعمال از نظر امام نظریه تلفیقی از این دو رکن با عنوان «غایت‌انگاری فضیلت بنیاد یا ویژگی‌نگر» مصطلح در فلسفه اخلاق ارائه شود بدین معنا که ارزش اخلاقی اعمال در اندیشه امام هم بر اساس فاعل، انگیزه‌ها و نیات و فضایل باطنی او به‌عنوان شرط مقبولیت اعمال و ملاک کمال آن‌ها و هم بر اساس آثار و نتایج اعمال از حیث تحقق غایت انسان تعیین می‌شود. چون گرچه امام در آراء اخلاقی خود بر فضایل تأکید بسیار دارد؛ اما برای آن‌ها ارزش و مطلوبیت ذاتی قائل نمی‌شود و از آن‌ها به کمالات متوسطی یاد می‌کند که ارزششان در نقشی است که در حصول کمال و مطلوب ذاتی، یعنی سعادت و کمال اخروی یا تقرب الهی ایفا می‌کنند. در ضمن در بحث از فضیلت گرایی اخلاقی امام، به دو خاستگاه فلسفی و عرفانی - دینی اندیشه اخلاقی ایشان و تفاوت آن‌ها و همچنین ارکان فضیلت گرایی نیز اشاره‌کرده‌ایم.

کلیدواژه‌ها


-         ابن‌مسکویه رازی، احمدبن‌محمد. (1381) تهذیب الاخلاق و تطهیر الاعراق، ترجمه و توضیح، علی‌اصغر حلبی، تهران: اساطیر، چاپ اول.
-         اردبیلى، سیدعبدالغنى. (1381) تقریرات فلسفه امام خمینى، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى(س).
-         ارسطو. (1389) اخلاق نیکوماخوس، ترجمه محمدحسن لطفی، تهران: طرح نو، چاپ سوم.
-         امام خمینی، سید روح الله. (1373) شرح چهل حدیث، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(س)، چاپ چهارم.
-         امام خمینی، سید روح الله. (الف 1386) شرح حدیث جنود عقل و جهل، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(س)، تهران: چاپ یازدهم.
-         امام خمینی، سید روح الله. (ب 1386) دیوان، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى(س)، چاپ پنجاه و یکم.
-         امام خمینی، سید روح الله.  (1384) مختصر فی شرح الدعاء المتعلّق بالأسحار، (متن عربی ضمیمه شرح دعای سحر، ترجمه سید احمد فهری)، تهران: فیض کاشانی، چاپ سوم.
-         امام خمینی، سید روح الله.  (1370) آداب الصلوۀ، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ اول.
-         امام خمینی، سید روح الله. (1362) الطلب و الاراده، متن عربی و ترجمه و شرح سید احمد فهری، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی وابسته به وزارت فرهنگ و آموزش عالی.
-         پالمر، مایکل. (1389) مسائل اخلاقی، ترجمه علی‌رضا آل‌بویه، قم و تهران: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی و سمت، چاپ دوم.
-         خزاعی، زهرا. (1389) اخلاق فضیلت، تهران: حکمت، چاپ اول.
-         طوسی، خواجه‌نصیرالدین. (1387) اخلاق ناصری، به تصحیح و تنقیح مجتبی مینوی - علیرضا حیدری، تهران: خوارزمی، چاپ ششم.
-         فارابی، ابونصر. (1405ق) فصول منتزعه، به تحقیق فوزی متری نجار، تهران: انتشارات الزهرا.
-         فرانکنا، ویلیام کی. (1383) فلسفه اخلاق، ترجمه هادی صادقی، قم: طه، چاپ دوم.
-         کلینى، محمدبن‌یعقوب. (1365) الکافى، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
-         گنسلر، هری. جی. ( 1385) درآمدی جدید به فلسفه اخلاق، ترجمه حمیده بحرینی، تهران: نشر آسمان خیال، چاپ اول.
-         مجلسى، محمدباقر. ( 1403ق) بحارالانوار، بیروت: مؤسسه الوفاء.
-         ملکیان، مصطفی. (1385) مهر ماندگار، تهران: نگاه معاصر، چاپ اول.
-         ملکیان، مصطفی. (1387) مقدمه سیطرة خیر، تألیف آیریس مرداک، ترجمه شیرین طالقانی، تهران: نشر شور، چاپ اول.
-         مهدی‌پور، حسن. (1394) مبانی و نظام‌مندی اخلاق عرفانی امام خمینی، تهران: پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی، چاپ اول.
-         نراقی، مهدی. (1385) جامع السعادات، ترجمه سید جلال‌الدین مجتبوی، تهران: انتشارات حکمت، چاپ هشتم، 3جلد.
-         هولمز، رابرت ال. (1385) مبانی فلسفه اخلاق، ترجمۀ مسعود علیا، تهران: ققنوس، ویراست سوم، چاپ اول.