امکان سنجی مفهوم گیری از گزاره های شرطی با رویکرد به دیدگاه امام خمینی (ره)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران

2 استادیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران.

چکیده

 «مفهوم مخالف» به معنای قضیة غیر مذکوری است که به واسطة حذف برخی قیود یا ساختارها از قضایای بیان­شده قابل استنتاج باشد. بیشترین مباحث و نقض و ابرام­ها در خصوص امکان مفهوم­گیری از گزاره­ها، پیرامون ساختارهای شرطی درگرفته است. اگرچه برخی اصولیان متقدّم ایرادات فراوانی را بر امکان مفهوم­گیری از گزاره­های شرطی بیان داشته­اند، اما متأخرین کوشیده­اند با تأکید دوباره بر «اصل عدم لغویت» و «ظهور شرط در انحصار»، مبنایی برای مفهوم شرط بیابند. دیدگاه امام خمینی در مورد مفهوم شرط، همسو با دیدگاه متقدمین اما همراه با یک تکملة بسیار مهم و کمتر دیده‌شده است. در این نوشتار ضمن ارائة دسته­بندی جدیدی از ساختارهای شرطی در قالب مباحث زبانی و تطبیق آن با یافته­های منطقیون، این دیدگاه مورد تحکیم قرارگرفته است. برآیند تحقیق این است که ساختارهای شرطی در اصل خود دلالتی بر مفهوم ندارند؛ اما این ساختارها در فضای شرعی غالباً همراه با قرینه­ای هستند که در کنار اصل حجیت عام در باقی‌مانده، مفهوم­گیری از آن‌ها امکان­پذیر خواهد بود.

کلیدواژه‌ها


  • آخوند خراسانى، محمدکاظم.(1409 ق) کفایة الأصول، قم: نشر اهل‌البیت، چاپ اول.
  • ابن شهید ثانی، حسن بن زین‌الدین.(1430 ق) معالم الدین و ملاذ المجتهدین، قم: دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول.
  • اراکی، محمدعلی.(1375) اصول الفقه، قم: در راه حق، چاپ اول، دوجلدی.
  • انصارى، مرتضى. (1383) مطارح الأنظار، قم: نشر خاتم‌الانبیا، چاپ دوم، چهارجلدی.
  • بهایی، شیخ محمد.(1383) زبدة الاصول، قم: نشر شریعت، چاپ اول.
  • بهجت، محمدتقی.(1388) مباحث الأصول، قم: نشر شفق، چاپ اول، سه‌جلدی.
  • پارسا، فرزاد. (1391) «تخصیص لفظ عام به وسیلة مفهوم مخالف در اصول فقه اهل سنت»، نشریه فقه و مبانی حقوق اسلامی، سال چهل و پنجم، شماره ۲، صص 28 ـ.15.

‏- تقوی اشتهاردی، حسین. (1418 ق) تنقیح الأصول، تقریرات ابحاث امام خمینی، ‏ تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ اول، چهارجلدی.

  • حکیم، عبدالصاحب. (1413) منتقی الاصول، تقریرات ابحاث محمد روحانی، قم: دفتر آیت‌الله روحانی، چاپ اول، هفت‌جلدی.
  • حیدرى، علی‌نقی.(1412 ق) اصول الاستنباط، قم: لجنه ادارة الحوزة العلمیة‏، چاپ اول.
  • خرازى، سید محسن.(1422 ق) عمدة الأصول، قم: در راه حق، چاپ اول، شش‌جلدی.
  • خمینى، سید مصطفی.(1418 ق) تحریرات فی الأصول، قم: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ اول، هشت‌جلدی.
  • خویى، ابوالقاسم. (1422 ق) مصباح الأصول، قم: طبع مؤسسه إحیاء آثار السید الخوئی، چاپ اول، دوجلدی.
  • رشید زاده، حسین و احد فرامرز قراملکی.(پاییز و زمستان 1393) «مقایسة نظریۀ مهجوریت دلالت التزام منطق دانان با مسئلۀ حجیت منطوق و مفهوم اصولیان»، فلسفه و کلام اسلامی، سال چهل و هفتم، شمارة دوم، صص 290 ـ 273.
  • زارعت، عباس. (1391) «نگرشی نو در مفهوم مخالف مفهوم قید»، مطالعات فقه و حقوق اسلامی، شماره 6، صص 82-65.
  • سبحانى، جعفر. (1414 ق) المحصول فی علم الاُصول، قم: مؤسسه امام صادق (ع)، چاپ اول، چهارجلدی.
  • سبحانى، جعفر. (1423 ق) ‏تهذیب الأصول‏، تقریرات ابحاث امام خمینی، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ اول، سه‌جلدی.
  • سبزواری، ملاهادی.(1369) شرح المنظومه، تصحیح و تعلیق آیت‌الله حسن‌زاده آملی، تهران: نشر ناب، چاپ اول.
  • شیخ طوسى، محمد بن حسن.(1417 ق) ‏ العُدة فی أصول الفقه‏، قم:‏‏‏ علاقبندیان، چاپ اول، دوجلدی.
  • صدر، محمدباقر.(1417 ق) بحوث فی علم الأصول، قم: مؤسسه دائرة‌المعارف فقه اسلامی، چاپ سوم، یازده‌جلدی.
  • عراقى، ضیاءالدین.(1411 ق) منهاج الأصول، بیروت: دار البلاغه، چاپ اول، پنج‌جلدی.
  • علم­الهدی، سید مرتضی.(1376) ‏ الذریعة إلى أصول الشریعه، تهران: مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، چاپ اول، دوجلدی.
  • قمی، میرزا ابوالقاسم. (1430 ق) القوانین المحکمة فی الأصول، قم: دار احیاء الکتب الاسلامیه، چاپ اول، چهارجلدی.
  • محقق حلى، جعفر بن حسن. (1423 ق) معارج الأصول، لندن: مؤسسة امام علی علیه­السلام. چاپ اول.
  • محقق داماد، سید مصطفی.(1362) مباحثی از اصول فقه، تهران: نشر علوم اسلامی، چاپ اول، سه‌جلدی.
  • مرتضوی لنگرودی، محمدحسن.(1376) جواهر الأصول، تقریرات ابحاث امام خمینی، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ اول، چهارجلدی.
  • مظفر، محمدرضا.(1430 ق) أصول الفقه، قم: انتشارات اسلامى، چاپ پنجم، چهارجلدی.
  • مفید، محمد.(1413 ق‏) مختصر التذکرة بأصول الفقه‏، قم: ‏‏کنگره شیخ مفید، چاپ اول.
  • منتظرى، حسینعلى ‏.(1415 ق‏) نهایة الأصول‏، تقریرات ابحاث حسین بروجردى، تهران: نشر تفکر، ‏‏چاپ اول.
  • موسوی بجنوردى، میرزا حسن. (1377) القواعد الفقهیه، قم: نشر الهادی، چاپ اول، هفت‌جلدی.
  • موسوی بجنوردى، میرزا حسن. (1380) منتهى الأصول، تهران: عروج، چاپ اول، دوجلدی.
  • موسوی قزوینی، سید ابراهیم.(1371 ق) ضوابط الاصول، قم: نشر مؤلف، چاپ اول.
  • نراقی، محمدمهدی.(1388) انیس المجتهدین فی علم الأصول، قم: بوستان کتاب، چاپ اول، دوجلدی.
  • وحید بهبهانی، محمدباقر بن محمد اکمل. (1415 ق) الفوائد الحائریة، قم: مجمع فکر اسلامی، چاپ اول.
  • Alam al-Hudā, A. (al-Sarīf al-Murtaḍā). (1996) Al-Masāʼil al-Nāṣirīyāt, Tehran: Sāzimān Farhan wa Irtibāṭāt Islāmī. (In Arabic).
  • Ameli, H.(2009) Ma'alim al-Din and Malaz al-Mujtahidin, Qom: Office of Islamic Publications(In Arabic).
  • Ansari, M. (2005) Matharih al-Anzar, Qom: al-Fikr al-Islami Publication. (In Arabic).
  • Arakī, M. (1997) Uṣūl al-Fiqh, Qom: Dar- rahe hagh. (In Persian).
  • Araqi,Z. (1991).Minhājal usul, Qom: Dar al Blagh Publication (In Persian).
  • Bahāʻī, M. (al-Shaykh al-Bahāʻī) (2004) Zubdat al-Uṣūl و Edited by ʻAli Jabbār Golbāqī. Qom: Intishārāt-i Sharīʻat(In Arabic).
  • Bahjat Gīlānī, M.(2009) Mabāhith al-Uṣūl, Qom: Shafaq Publication(In Arabic).
  • Bihbahānī, M. (1995) Al-Fawāʼid al-Ḥāʼirīyah, Qom: Majmaʻ al-Fikr al-Islāmīyah(In Arabic).
  • Boroujerdi, H.(1994) Nahayat-al-Usul, Qom: Tafakor Publications(In Arabic).
  • Hakim, A. S (1993) Muntaqi al-Osul, lectures by Mohammad Rouhani, Qom: Ayatollah Rouhani's office, first edition, seven volumes(In Arabic).
  • Heydari, A. (1992) Usul al-istinbath, Qom: Hawzah 'Ilmiah Publication(In Arabic).
  • Kharrāzī, M. (2001) ʻUmdat al-Uṣūl, Qom: Muʼassisih-yi dar Rāh Ḥaqq. (In Arabic).
  • Khuʼī, A. (1991) Misbah al-Usul, Qom: ihya Al Asar al Khuʼī Institute(In Arabic).
  • Khumaynī, M. (1998) Taḥrīr fī Uṣūl, Qom: Muʻassasat Tanẓīm wa Nashr Āthār al-Imām al-Khumaynī. (In Arabic).
  • Khurāsānī, M. (al-Ākhund al-Khurasāni).(1989) Kifāyat al-Ūṣūl,Qom: Muʻassasat Āl al-Bayt li Iḥyāʻ al-Turāth (In Arabic).
  • Mohaghegh Damad, M.(1984) Issues from The Principles of Islamic Jurisprudence, Tehran: Islamic Sciences Publications (In Persian).
  • Mohaqeq Heli, Ja'far ibn Hassan. (2002) Ma'arij al-Osul, London: Imam Ali (as) Foundation. First Edition(In Arabic).
  • Mortazavi Langroudi, M. (1997) Jawaher al-Osul, Imam Khomeini's research lectures, Tehran: Imam Khomeini Publishing House, first edition, four volumes(In Arabic).
  • Mousavi Bojnord. H. (1999) Al-Qawaid al-Fiqhiyyah,Qom: AL hadi Publication(In Arabic).
  • Mousavi Bojnord. H .(2002) Montaha Alusul, Tehran: uruj Publication(In Arabic).)
  • Mufīd,M. (1993) Mukhtasar al-Tadhkira bi alusul al fiq, Qom: Congress of Sheikh Mufid. (In Arabic).
  • Muosavi ghazvini, E.(1952) Zavabet al-Usul, Qom: mualif publication(In Arabic).
  • Muzzafar, M.(2009) Usul al-fiqh, Qom: Islamic Sciences Publications(In Persian).
  • Naraqi, M.(2010) Anis al-Mujtahidin in the ilm al usul, Qom: boostan kitab publication. (In Arabic).
  • Parsa,F.(2013) Restriction of a General Term by Disaccording Implicature in Sunni Jurisprudence",Jurisprudence and the Fundaments of Islamic Law, Volume:45 Issue: 2. (in Persian).
  • Qomi, A. (2009) AL ghavanin al muhkamath fi al usulm, Qom: ihya Publications(In Arabic).
  • Rashidzadeh, H. Faramarz Qaramaleki A. (2015) "Obsolescence of the Indication per nexum in Islamic Logic and Authoritativeness of Verbal Text and Concept in Jurisprudential Principles: A Comparative Study", Philosophy and kalam. Volume 47, Issue 2 - Serial Number 2(In Persian).
  • Sabzevari, M. (1991) Sharh Al - Manzome, Edit by Hasan zadi amoli, Tehran: Nab Institute(In Persian).
  • Sadr, M.(1996) Bohuoth fi ilm al usul, Qom: Institute of Encyclopedia of Islamic Jurisprudence(In Arabic).
  • Sobḥānī, J. (2002) Tahdhib al-Osul, Imam Khomeini's research lectures, Tehran: Institute for Organizing and Publishing the Works of Imam Khomeini, first edition, three volumes (In Arabic).
  • Sobḥānī, J. (1994) al-Mahsoul fi Usul, Qom: imam sadiq Institute (In Arabic).
  • Taqwa Eshtehardi, H. (2002) Tanqih al-Osul, Imam Khomeini's research lectures, Tehran: Imam Khomeini Publishing House, first edition, four volumes(In Arabic).
  • Tusi, M.(1996) Al-udha in the principles of jurisprudence, Qom: alaghbandian Publication (In Arabic).
  • Vahid Behbahani.M. (1995) Al-Fawaid Al-Haeriya, Qom: Islamic Thought Association, first edition(In Arabic).
  • A.(2012) "A New Perspective on the Concept Opposite to the Concept of Restraint", Studies in Islamic Jurisprudence and Law, No. 6, pp. 82-65(In Persian).