گستره صدور حکم حکومتی: مقارنه میان آرای امام خمینی(ره) و شهید صدر

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار و مدیر گروه فلسفه و عرفان دانشگاه مذاهب اسلامی، تهران، ایران.

2 کارشناسی ارشد فقه مقارن و حقوق عمومی اسلامی، دانشگاه مذاهب تهران، طلبه سطح چهار رشته فقه خانواده حوزه علمیه جامعة الزهراء قم، قم، ایران.

چکیده

حکم حکومتی و اختیار صدور آن از دیرباز مورد توجه فقها و علمای شیعه در تألیفات ایشان بوده است. برخورداری ولی فقیه به عنوان فقیه جامع الشرایط از اختیار صدور حکم حکومتی، ارتباطی مستقیم با بحث ولایت‌فقیه دارد. بنابراین نظر به رویکرد فقها در بحث ولایت‌فقیه اختیار صدور این احکام نیز از سعه و ضیق برخوردار می­شود. اهمیت بحث از سعه و ضیق شأن صدور این احکام، در پویایی و پاسخگو بودن نیازهای جامعۀ اسلامی به مقتضای زمان و مکان نمایان می­گردد. اینکه این احکام تنها از شأن اجرایی احکام اولیه برخوردار باشند، یا از شأن صدور حداکثری بهره­مند بوده که طبق مبنای امام خمینی در صورت مصلحت مقدم و حاکم بر احکام اولیه باشند، یا بنابر مبنای شهید صدر شأن صدور این احکام محدود به منطقةالفراغی باشد که تقدم بر احکام اولیه را در صورت مصلحت تجویز نمی­کند؛ همچنین ضمانت اجرای این احکام به جهت مصون ماندن از لغو بودن صدور آن‌ها و نیز ماهیت این احکام در شأن صدور حداکثری و اینکه چه مبنایی چنین گستره­ صدوری را تجویز می­نماید؛ مورد بحث و بررسی این مقاله است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


  • -  امام خمینى، سید روح‌‏الله. (1389)  صحیفه امام،  تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى، چاپ پنجم.

    • امام خمینى، سید روح‌‏الله. (1423ق) ولایت فقیه، تهران: مؤسسه نشر و تنظیم آثار امام خمینی ، چاپ دوازدهم.
    • انصاری، شیخ مرتضی. (الف1415ق) القضاء و الشهادات، قم: کنگره جهانی بزرگداشت شیح اعظم انصاری، چاپ اول.
    • انصاری، شیخ مرتضی.  (ب1415ق) مکاسب المحرمه و البیع و الخیارات، قم: کنگره جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری.
    • حرعاملی، محمد بن حسن. (1409ق) تفصیل وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة، قم: مؤسسه آل البیت علیهم السلام، چاپ اول.
    • حسینی تهرانی، سید محمد حسین. (1412ق) ولایت فقیه در حکومت اسلام، مشهد: انتشارات علامه طباطبایی، چاپ دوم.
    • حسینی حائری، سید کاظم. (1399ق) أساس الحکومة الإسلامیة، بیروت: مطبعة النیل.
    • حسینی حائری، سید کاظم. (1424ق) ولایة الأمر فی عصر الغیبة، قم: مجمع اندیشه اسلامی.
    • خویی، سید ابوالقاسم. (1422ق) مبانی تکلمة المنهاج، قم: مؤسسه احیاء آثار الإمام خویی، چاپ اول.
    • دائرةالمعارف فقه اسلامی. (پاییز و زمستان 1378) «مصاحبه و گفتگو با سیدعباس خاتم یزدی، سید حسن شمس خراسانی، لطف الله صافی، حسین مظاهری،  محمد هادی  معرفت»)پرسش و پاسخ)، مجله فقه اهل بیت، شماره 20 و19، صص181-98.
    • رحمان ستایش، محمد کاظم. (1425ق) رسائل فی ولایة الفقیه، قم: انتشارات دفتر تبلیغات حوزه علمیه قم.
    • سبحانی، جعفر. (پاییز1384) «نقش زمان و مکان در استنباط»، مجله فقه اهل بیت علیهم السلام، شماره ‌43.
    • سیفی مازندرانی، علی اکبر. (1428ق) دلیل تحریر الوسیلة: ولایة الفقیه، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ دوم.
    • شیخ مفید. (1410ق) المقنعه، قم: مؤسسه النشر الإسلامی، الطبعة الثانیه.
    • مکارم شیرازی، ناصر. (1427ق) دائرة المعارف فقه مقارن، قم: انتشارات مدرسه امام علی بن ابیطالب، چاپ اول.
    • صافی گلپایگانی، لطف الله. (1363) التعزیرات، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
    • صدر، سید محمد باقر. (1417ق) اقتصادنا، قم: دفتر تبلیغات اسلامی، شعبه خراسان.
    • کلینی، محمد بن یعقوب ابوجعفر. (1407ق) الکافی، تهران: دار الکتب الاسلامیه، چاپ چهارم.
    • منتظری، حسین علی. (1409ق) دراسات فی ولایة الفقیه و فقه الدولة الإسلامیه، قم: نشر تفکر، چاپ دوم.
    • موسوی خلخالی، سید محمد مهدی. (1422ق) حاکمیت در اسلام یا ولایت فقیه، ترجمه جعفر الهادی، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ اول.
    • مهرپور، حسین. (بهار و تابستان 1371) «مجمع تشخیص مصلحت نظام وجایگاه قانونی آن»، مجله تحقیقات حقوقی، دانشگاه شهید بهشتی، شماره 10، صص55-11.
    • نجفی، محمد حسن. (1365) جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام، تهران: دارالکتب الإسلامیه، چاپ دوم، 43جلدی.
    • نراقی، مولی احمد بن محمد مهدی. (1417ق) عوائد الایام فی بیان قواعد الاحکام و مهمات مسائل الحلال و الحرام، قم: انتشارات دفتر تبلیغات حوزه علمیه قم، چاپ اول.