ابعاد و صور تلازم حق و تکلیف در اسلام با رویکردی بر دیدگاه امام خمینی(س)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکترای فقه و مبانی حقوق و اندیشه امام خمینی(ره)، گروه الهیات، دانشکده علوم انسانی، واحد خمین، دانشگاه آزاد اسلامی، خمین، ایران.

2 استاد تمام، واحد ساوه، دانشگاه آزاد اسلامی، ساوه، ایران.

3 استادیار، واحد اراک، دانشگاه آزاد اسلامی، اراک، ایران.

چکیده

برخلاف تبلیغات مدعیان غربی دفاع از حقوق شهروندی که دین را فقط تکلیف محور، محدودیت آور و سلب‌کننده آزادی انسان معرفی می‌کنند، دین مبین اسلام نگاهی فراتر از نگاه بشری به حقوق و تکالیف شهروندی داشته و با جامع‌نگری و در نظر گرفتن ابعاد وجودی و نیازهای مادی و معنوی انسان، خلعت کرامت را تنها بر قامت او می‌پوشاند. بر این اساس، اسلام همه حقوق انسانی اعم از فردی و اجتماعی، مدنی و قضایی و فرهنگی، امنیت و آرامش، آسایش و رفاه همة مردم را تبیین و حدود و ثغوری برای آن‌ها تعیین کرده و به ازای حقوق، تکالیفی را به‌عنوان بایدها و نبایدها و احکام دینی مشخص نموده است. در این پژوهش با بررسی و تبیین ترابط و تلازمِ حق و تکلیف و ابعاد به هم‌پیوستگی آن دو در اسلام با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی، نتیجه حاصل می‌شود که دین اسلام بزرگ‌ترین حامی و واضع حقوق شهروندی است و وضع تکالیف و مجموعه بایدها و نبایدهای دینی برای تأمین و حفظ حقوق انسانی بوده و ابعاد تلازم حق و تکلیف در آن از جامعیت کامل برخوردار است تا باعث عروج آدمی به مقام عالیه انسانی و معنوی و مشرف شدن او به مقام خلیفةاللهی گردد.

کلیدواژه‌ها


-         نهجالبلاغه. (1395 ق) با شرح صبحی صالح، قم: مرکز البحوث الاسلامیة، 1 جلد.
-         آل بحرالعلوم، سید محمد. (1403 ق) بلغةالفقیه، تحقیق: سید محمدتقی آل بحرالعلوم، تهران: منشورات مکتبة الصادق، 4 جلد.
-         ابن عباد، اسماعیل. (1414 ق) المحیط فیاللغة، تحقیق محمدحسین آل یاسین، بیروت: عالم الکتب، 11 جلد.
-         ابن فارس، احمد بن زکریا. (1404 ق) معجم مقاییس اللغة، تحقیق و ضبط عبدالسلام محمد هارون، قم: مکتب الاعلام الاسلامی، 6 جلد.
-         ابن منظور، ابوالفضل جمال‌الدین محمد بن مکرم. (1405 ق) لسان العرب، قم: ادب الحوزه، 15 جلد.
-         احمد پور، ایوب.(1387) «درآمدی بر مبنای حقوق شهروندی در اسلام»، مجله پژوهشهای اسلامی، سال دوم، شماره سوم.
-         امام خمینی، سید روح الله. (1327) کشف اسرار، تهران: انتشارات علمیه اسلامیه، 1 جلد.
-         امام خمینی، سید روح الله. (1371) شرح چهل حدیث، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1 جلد .
-         امام خمینی، سید روح الله. (1377) سرالصلاة (معراج السالکین و صلوةالعارفین)، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره)، چاپ پنجم، 1 جلد.
-         امام خمینی، سید روح الله. (1381) ولایت فقیه (حکومت اسلامی)، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره)، چاپ یازدهم، 1 جلد.
-         امام خمینی، سید روح الله.  (1385) صحیفه امام (دوره 22 جلدی)، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره)، چاپ چهارم.
-         امام خمینی، سید روح الله. (1392) ترجمه ‏‏تحریرالوسیله‏‏ ‏‏امام خمینی‏‏(ره)، تهران:مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره)، 2 جلد.
-         امام خمینی، سید روح الله. (1394) آدابالصلاة، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره)، 1 جلد
-         انیس، ابراهیم و عبدالحلیم منتصر. (1372) المعجمالوسیط، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی، الطبعةالرابعة، 1 جلد.
-         بابایی، علی و آقایی، بهمن. (1365) فرهنگ علوم سیاسی، تهران: نشر ویس، 2 جلد.
-         جاوید، محمدجواد.(1387) نظریه نسبیت در حقوق شهروندی؛ تحلیلی مبتنی بر اطلاق در حقوق طبیعی، تهران: نشر گرایش، 1 جلد.
-         جاوید، محمدجواد.و محمد علی انواری. (1389) «مفهوم‌شناسی حق و تکلیف انسانی در عصر قدیم و جدید غربی»، فصلنامه مطالعات حقوق خصوصی، دوره چهلم، شماره 2.
-         جعفری لنگرودی، محمدجعفر. (1386) مبسوط در ترمینولوژی حقوق، تهران: کتابخانه گنج دانش، چاپ سوم، 1 جلد.
-         جوادی آملی، عبدالله. (1388) اسلام و محیطزیست، قم: مرکز نشر اسراء، 1 جلد.
-         جوادی آملی، عبدالله. (1391) مفاتیح الحیاة، قم: مرکز نشر اسراء، چاپ چهارم، 1 جلد.
-         جوادی آملی، عبدالله. (1393) فلسفه حقوق بشر، قم: مرکز نشر اسراء، چاپ هفتم، 1 جلد.
-         جوادی آملی، عبدالله. (1385) حق و تکلیف در اسلام، قم: مرکز نشر اسراء، چاپ دوم، 1 جلد.
-         جوهری، اسماعیل بن حماد. (1399 ق) الصحاح تاج اللغة و صحاح العربیة، بیروت: دارالعلم للملایین، الطبعة الثانیة، 1 جلد.
-         حر عاملی، محمد بن حسن. (1409 ق) تَفْصیلُ وَسائلِ الشیعَة إلی تَحْصیلِ مَسائلِ الشَّریعَة، قم: مؤسسه آل البیت(ع)، 30 جلد.
-         حلی، علی بن موسی بن طاووس. (1418 ق) الإقبالُ بالأعمالِ الحَسَنَةِ فیما یعمَلُ مَرَّةً فی السَّنَةِ، قم: دارالحجة للشقافة، 3 جلد.
-         دهخدا، علی‌اکبر. (1370) لغتنامه دهخدا، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، 34 جلد.
-         راغب اصفهانی، ابوالقاسم حسین بن محمد. (1362) المفردات فی غریب القرآن، تهران: مکتبةالمرتضویة، چاپ دوم، 1 جلد.
-         رضا، احمد. (1377 ق) معجم متن اللغة؛ موسوعة لغویة حدیثة، بیروت: دارمکتبةالحیاة، 5 جلد.
-         زبیدی، محمد مرتضی. (1306 ق) تاجالعروس من جواهرالقاموس، بیروت: دارمکتبةالحیاة، 20 جلد.
-         شرتونی لبنانی، سعید الخوری. (1889) اقرب الموارد فی فصح العربی و الشوارد، بیروت: مرسلی الیسوعیة، 5 جلد.
-         شیخ صدوق، محمد بن علی بن‌بابویه. (1362)الامالی، با ترجمه آیت‌الله کمره‌ای، تهران: کتابخانه اسلامیه، چاپ چهارم، 1 جلد.
-         صابریان، علیرضا. (1387) «مشارکت سیاسی، حق یا تکلیف»، فصلنامه فقه و مبانی حقوق، سال چهارم، شماره 11.
-         طریحی، فخرالدین. (1375) مجمع البحرین، تهران: المکتبة المرتضویة، چاپ سوم، 6 جلد.
-         عبدالباقی، محمدفؤاد. (1364 ق) المعجم المفهرس لآیات القرآن الکریم، تهران: مؤسسه اسماعیلیان، 1 جلد.
-         عسکری، ابوهلال. (1412 ق) معجم الفروق اللغویة، قم: انتشارات جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1 جلد.
-         فراهیدی، ابوعبدالرحمن خلیل بن احمد. (1405 ق) کتاب العین، تحقیق مهدی مخزومی و ابراهیم سامرائی، قم: دارالهجرة، 9 جلد.
-         فیروزآبادی، مجدالدین محمد بن یعقوب. (1412 ق) القاموس المحیط، بیروت: دار احیاء التراث العربی، 4 جلد.
-         فیومی، احمد بن محمد بن علی مقری. (2001) المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر، بیروت: مکتبة لبنان ناشرون، 1 جلد.
-         قاری سید فاطمی، محمد. (1386) «چیستی و چرایی حقوق شهروندی»، مجله حقوقی و قضایی دادگستری، شماره 58.
-         کاتوزیان، ناصر. (1380) مبانی حقوق عمومی، تهران: نشر میزان، 1 جلد.
-         کلینی، محمد بن یعقوب. (1369) اصولکافی، با ترجمه: جواد مصطفوی، تهران: کتاب‌فروشی علمیه اسلامیه، 4 جلد.
-         مرعشلی، ندیم و مرعشلی، اسامه. (1974) الصحاح فی اللغة و العلوم؛ تجدید صحاح العلامة الجوهری والمصطلحات العلمیة و الفنیة للمجامع و الجامعات العربیة، بیروت: دارالحضارة العربیة، 1 جلد.
-         مصباح یزدی، محمد تقی. (1377) حقوق و سیاست در قرآن، نگارش شهید محمد شهرابی، قم: انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)، 1 جلد.
-         مصباح یزدی، محمد تقی. (الف1382) نظریه حقوقی اسلام؛ حقوق متقابل مردم و حکومت، نگارش محمدمهدی نادری و محمدمهدی کریمی نیا، قم: انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).
-         مصباح یزدی، محمد تقی. (ب1382) کاوشها و چالشها، با نگارش محمدمهدی نادری و سید ابراهیم حسینی، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)، چاپ دوم.
-         مطهری، مرتضی.(1377) مجموعه آثار (مجلد شانزدهم)، قم: انتشارات صدرا، چاپ هشتم، 29 جلد.
-         مطهری، مرتضی. (1385) بیست گفتار، تهران: انتشارات صدرا، چاپ بیست و پنجم، 1 جلد.
-         مظفری، محمدحسین. (1389) منشور حقوق بشر اسلامی (چالشها و راهکارها)، تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق(ع)، 1 جلد
-         معین، محمد. (1386) فرهنگ جیبی معین، تهران: انتشارات زرین، چاپ دوم، 1 جلد.
-         مکارم شیرازی، ناصر و دیگران. (1367) تفسیر نمونه، تهران: دارالکتب الاسلامیة، چاپ پنجم، 27 جلد.
-         هاشمی شاهرودی، سید محمود. (1426 ق) فرهنگ فقه مطابق مذهب اهلبیت(ع)، قم: مؤسسه دائرة‌المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل‌بیت(ع)، 1 جلد.
 
- Meyers, Diana. (1985) Inalienable rights; A Defense, new York: Columbia university press,1Cover.
- Regan, tom.(1983) The case for animal rights, Berkeley, university of California press,1Cover.